Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich

Pani Marszałek! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Stanowisko Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość w sprawie rządowego projektu ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich.

Występując w imieniu Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość, na początku chciałbym zwrócić uwagę na następujące kwestie. Po pierwsze, procedowany rządowy projekt ustawy z dokumentu, druku nr 2138 jest zasadniczą uwspółcześnioną propozycją jurydyczną odnoszącą się do problematyki nieletnich, którzy naruszają normy prawa karnego lub naruszają inne zasady normatywne opisujące życie wspólnotowe i jednostkowe. Od momentu uchwalenia ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich minęło prawie 40 lat. Mowa o ustawie z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Co prawda w roku 2013 podjęto próbę nowelizacji tej ustawy, niemniej w dalszym ciągu wiele kwestii wymagało ustawowego uregulowania lub doprecyzowania, co było po wielokroć postulowane przez praktyków.

Tą propozycją, panie ministrze, twój projekt próbuje zadośćuczynić. Rzeczywiście wieloletnia praca pod twoim kierunkiem, panie ministrze, w Ministerstwie Sprawiedliwości przynosi w gościńcu projektowaną ustawę, która porządkuje i systematyzuje materię dotyczącą spraw nieletnich, nawiązuje do obowiązujących w Polsce standardów konstytucyjnych i międzynarodowych, wnosi do dokumentu o randze ustawy niektóre rozwiązania, które dotychczas unormowane były w aktach prawnych niższego rzędu. Ponadto wprowadza szereg nowych, adekwatnych do wyzwań współczesności propozycji i oddziaływań, które mają wzmocnić ich efektywność.

Po drugie, istota omawianego rozwiązania zasygnalizowana jest już w samym tytule: ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Obejmuje ona bowiem w holistycznej perspektywie osobę ludzką będącą w procesie stawania się w różnych wymiarach rozwojowych i doświadczającą epizodów czasami niepożądanych i nagannych związanych z łamaniem norm prawa karnego lub norm życia społecznego, co siłą rzeczy wymaga reakcji i próby korekty, naprawy. Wobec powyższego zawiera w sobie przepisy o charakterze zarówno procesowym, jak i materialnym i wykonawczym, będące wobec siebie synergicznymi i komplementarnymi. Całość osadzona jest w przekonaniu o efektywnej mocy rozumnego wspierania w celu kształtowania lub odbudowywania pożądanych i akceptowalnych społecznie postaw nieletnich. W zamyśle autorów projekt ma w sobie walor możliwości zindywidualizowanych ścieżek wsparcia, korekty, resocjalizacji, co wynika z szerokiego wachlarza metod oddziaływania na różnych etapach procesu wspierania i resocjalizacji.
Po trzecie, rozległa, uszczegółowiona materia ustawy wnosi nowy oddech w procesie całego postępowania wobec nieletnich. Np. precyzuje dolny próg wiekowy dla osobnika, wobec którego może być wszczęte postępowanie w sprawie o demoralizację – pan minister w swoim przedłożeniu wskazał wiek 10 lat. Tym samym przekierowuje się również zainteresowanie podmiotem sprawczym w przypadku zintensyfikowania niepożądanych sygnałów dewiacyjno-patologicznych u młodszych dzieci w kierunku opiekunów prawnych czy rodziców. W przypadku czynów karalnych ustawodawcy pozostawiają dolną granicę nieletniości – wiek 13 lat.

Po czwarte, przedstawiono rozwiązania, które m.in. wzmacniają rolę szkoły i dyrektora placówki, który w uzasadnionych przypadkach może skorzystać z proponowanego katalogu środków oddziaływania wychowawczego bez konieczności zawiadamiania sądu rodzinnego lub Policji o przejawie demoralizacji lub popełnieniu przez nieletnich czynów karalnych – oprócz czynów zabronionych wyczerpujących znamiona przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego. Warunkiem takiego działania dyrektora jest zaakceptowanie tego rozwiązania ze strony rodziców lub opiekunów prawnych oraz samego nieletniego. Do repertuaru możliwych środków wychowawczych włączono pouczenie, ostrzeżenie ustne lub na piśmie, przeproszenie pokrzywdzonego, przywrócenie stanu poprzedniego oraz wykonanie określonych prac na rzecz szkoły.

Jednocześnie cenne jest zwrócenie uwagi na możliwość mobilizowania do czynności wychowawczych i opiekuńczych rodziców czy opiekuna prawnego poprzez możliwość wymierzenia im kary pieniężnej w razie uchylenia się od nałożonych zobowiązań przez sąd.

Inną pożądaną propozycją jest cały pakiet rozwiązań dotyczących postępowania rozpoznawczego, w tym m.in. dotyczących stron postępowania i pokrzywdzonego, w tym ich praw i obowiązków w tym postępowaniu. Unormowano zapisy dotyczące zatrzymania i środków tymczasowych oraz uszczegółowiono przepisy o przebiegu postępowania pierwszoinstancyjnego oraz odwoławczego, co w sposób logiczny wprowadza nas do postępowania wykonawczego, czyniąc go w zapisach tej ustawy równorzędnym postępowaniu rozpoznawczemu. Uregulowania te w sposób kompleksowy i kompletny podkreślają znaczenie tego postępowania w pracy sądu rodzinnego i jego większe niż dotychczas skodyfikowanie.

Wśród wielu walorów propozycji zawartych w procedowanej ustawie są te związane z prawami i obowiązkami nieletnich umieszczonych w MOW-ach, okręgowych ośrodkach wychowawczych – nowa instytucja – zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz ograniczenie tych praw. Wśród nich znalazły się rozwiązania, które były kwestionowane przez Krajowy Mechanizm Prewencji i odnoszą się np. do respektowania przez nieletnich obowiązku m.in. poddania się badaniom na obecność w organizmie substancji psychoaktywnych, poddania się kontroli pobieżnej lub osobistej w przypadkach określonych w projektowanej ustawie. Ww. kwestie wiążą się ze starannością w zakresie respektowania zapisów konstytucji, czy to w odniesieniu do art. 41 ust. 1 – prawo do nietykalności i wolności osobistej – czy to art. 47 konstytucji – prawo do prywatności.

Istotną nowością w projektowanej ustawie jest uregulowanie obszaru związanego ze stosowaniem w placówkach wcześniej przywołanych monitoringu. Tu znów ważna jest wrażliwość na konstytucyjne prawo ochrony życia prywatnego. Zatem rozwiązanie to uwzględnia reżim regulacji ustawowej zgodnie z art. 31 ust. 3 konstytucji Rzeczypospolitej.
Wątków i spraw, które ustawa obejmuje, jest zdecydowanie więcej. Potocznie mówiąc, jest to ustawowa kolubryna, bardzo potrzebna – wyznacza pożądane kierunki rozwoju mechanizmów wsparcia rozwoju nieletniego i jego resocjalizacji w oparciu o respekt i szacunek do praw konstytucyjnych podmiotu oddziaływań i wzmacnia efektywność zespołu instytucji wymiaru sprawiedliwości, porządku społecznego i procesu oddziaływania wychowawczego, w tym rodziny, na wychowanka.

Rekomendujemy przyjęcie proponowanej ustawy do dalszych prac legislacyjnych. A osobiście, panie ministrze, gratuluję tej pracy i tej propozycji. Dziękuję bardzo. (Oklaski)